Cyclone likely to hit state महाराष्ट्रात सध्या हवामानातील अनपेक्षित बदल नागरिकांसाठी चिंतेचा विषय बनला आहे. एप्रिल महिन्याचा मध्य कालावधी असूनही, राज्यात एकाच वेळी कडक उन्हाळा आणि अचानक येणारे वादळी पाऊस अशी विरोधाभासी परिस्थिती निर्माण झाली आहे. या लेखात आपण महाराष्ट्रातील सद्यस्थितीचे हवामान, त्याची कारणे, परिणाम आणि काय उपाययोजना कराव्यात याबद्दल सविस्तर माहिती घेऊया.
सद्यस्थितीतील हवामान परिस्थिती
महाराष्ट्राच्या विविध भागांमध्ये हवामानाच्या स्थितीत मोठ्या प्रमाणात फरक पहायला मिळत आहे. बहुतांश भागांमध्ये तापमान ३८ अंश सेल्सिअसपेक्षा अधिक नोंदवले जात आहे, तर काही जिल्ह्यांमध्ये ते ४० अंश सेल्सिअसच्या जवळपास पोहोचले आहे. अशा उष्ण वातावरणासोबतच, अनेक भागांमध्ये अचानक ढगाळ वातावरण, वादळी वारे आणि पावसाचा अनुभव येत आहे. विशेषतः विदर्भ आणि मराठवाड्यातील काही जिल्ह्यांमध्ये अवकाळी पावसासोबत गारपिटीचाही धोका वाढला आहे.
भारतीय हवामान विभागाच्या (IMD) ताज्या अहवालानुसार, मध्य प्रदेशापासून विदर्भ, मराठवाडा, कर्नाटक, तामिळनाडू आणि मन्नारच्या आखातापर्यंत एक कमी दाबाचा पट्टा निर्माण झाला आहे. या कमी दाबाच्या पट्ट्यामुळे वातावरणात अस्थिरता निर्माण होत असून, त्याचा परिणाम म्हणून चक्राकार वाऱ्यांची स्थिती दिसून येत आहे. हे चक्राकार वारे समुद्रसपाटीपासून साधारणपणे ९०० मीटर उंचीवर कार्यरत असून, ते हवामानात अस्थिरता आणण्यास कारणीभूत ठरत आहेत.
पुढील ४८ तासांसाठी हवामान अंदाज
हवामान विभागाने पुढील २४ ते ४८ तासांसाठी महत्त्वपूर्ण अंदाज वर्तवला आहे. या कालावधीत:
- विदर्भ आणि मराठवाड्यात: अवकाळी पावसासोबत विजांचा कडकडाट आणि गारपिटीची शक्यता
- मध्य आणि पश्चिम महाराष्ट्र: अंशतः ढगाळ वातावरण, काही ठिकाणी हलका पाऊस पडण्याची शक्यता
- कोकण आणि घाटमाथा परिसर: उष्णता कायम राहून हवामानात अचानक बदल होण्याची चिन्हे
या संपूर्ण राज्यात वादळी वारे वाहण्याची शक्यता असून, काही भागात वाऱ्याचा वेग ताशी ३० ते ४० किलोमीटर पर्यंत पोहोचू शकतो. विशेषतः दुपारपासून संध्याकाळपर्यंतच्या वेळेत हवामानातील बदल अधिक तीव्र असण्याची शक्यता आहे.
हवामानातील बदलांची कारणे
सध्याच्या हवामानातील अस्थिरतेसाठी अनेक कारणे जबाबदार आहेत:
- कमी दाबाचा पट्टा: मध्य भारतापासून दक्षिण भारतापर्यंत पसरलेला कमी दाबाचा पट्टा हवामानात अस्थिरता निर्माण करत आहे.
- वातावरणातील आर्द्रता: अरबी समुद्र आणि बंगालच्या उपसागरातून येणारी आर्द्रता वातावरणात मिसळत आहे.
- तापमानातील फरक: दिवसा अत्यंत उष्ण तापमान आणि सायंकाळी थंडावणारे वातावरण, या फरकामुळे ढग तयार होण्याची प्रक्रिया वेगवान होते.
- चक्राकार वारे: समुद्रसपाटीपासून ९०० मीटर उंचीवर सक्रिय असलेले चक्राकार वारे वातावरणात अस्थिरता निर्माण करत आहेत.
हवामान तज्ज्ञांच्या मते, ग्लोबल वॉर्मिंगमुळे हवामानातील अशा प्रकारचे अचानक बदल आणि विरोधाभास अधिकाधिक दिसू लागले आहेत. उन्हाळ्यात पावसाची तीव्रता आणि वारंवारता दोन्ही वाढत असल्याचे निरीक्षण केले जात आहे.
हवामान बदलांचे परिणाम
वर्तमान हवामान परिस्थितीचे विविध क्षेत्रांवर गंभीर परिणाम दिसत आहेत:
शेती क्षेत्रावरील परिणाम
हवामानातील अचानक बदलांचा सर्वाधिक फटका शेती क्षेत्राला बसत आहे. विशेषतः:
- फळबागा: आंबा, डाळिंब, द्राक्षे यांसारख्या फळपिकांवर गारपीट आणि वादळी वाऱ्यांचा विपरीत परिणाम होत आहे.
- रब्बी पिके: गहू, ज्वारी, हरभरा यांसारख्या काढणीला आलेल्या पिकांचे वादळी पावसामुळे नुकसान होत आहे.
- भाजीपाला: टोमॅटो, मिरची, वांगी, कांदा यांसारख्या भाजीपाला पिकांवर पावसामुळे रोगराई पसरण्याचा धोका वाढला आहे.
जानेवारी-फेब्रुवारीमध्ये आलेल्या अवकाळी पावसानंतर, आता पुन्हा एप्रिलमध्ये येणाऱ्या अवकाळी पावसामुळे शेतकऱ्यांचे आर्थिक नुकसान वाढत आहे. अनेक शेतकरी दुहेरी संकटात सापडले आहेत – एका बाजूला कडक उन्हाळ्यामुळे पाण्याची टंचाई, तर दुसऱ्या बाजूला अचानक येणारा पाऊस आणि गारपीट.
सार्वजनिक आरोग्यावरील परिणाम
हवामानातील अचानक बदलांमुळे नागरिकांच्या आरोग्यावरही विपरीत परिणाम होत आहे:
- दिवसभराच्या कडक उन्हामुळे उष्माघात आणि सनस्ट्रोकचे प्रमाण वाढले आहे.
- पावसानंतर वाढणारी आर्द्रता अॅलर्जी आणि श्वसनविषयक आजारांना निमंत्रण देते.
- अचानक तापमानातील बदलामुळे सर्दी, खोकला आणि ताप यांसारख्या आजारांचे प्रमाण वाढले आहे.
शहरी जीवनावरील परिणाम
शहरी भागात अचानक येणाऱ्या पावसामुळे:
- रस्ते पाण्याखाली जाणे
- वाहतूक कोंडी निर्माण होणे
- विद्युत पुरवठा खंडित होणे
- पाणी साचून डासांची पैदास वाढणे
अशा अनेक समस्या निर्माण होत आहेत.
उपाययोजना आणि सावधगिरी
हवामान विभागाने दिलेल्या इशाऱ्यांनुसार, नागरिकांनी आणि शेतकऱ्यांनी पुढील उपाययोजना आणि सावधगिरी बाळगावी:
शेतकऱ्यांसाठी उपाय
- फळबागा व्यवस्थापन:
- पावसामुळे खाली पडलेली फळे त्वरित गोळा करून नष्ट करावीत.
- मोडलेल्या फांद्यांची योग्य छाटणी करावी.
- लहान झाडांना काठीचा आधार द्यावा.
- पिकांचे संरक्षण:
- शक्य असल्यास पिकांवर प्लास्टिक आच्छादन वापरावे.
- पावसानंतर तात्काळ पिकांवर फवारणी करावी, जेणेकरून रोगांचा प्रादुर्भाव टाळता येईल.
- पावसाचे पाणी शेतातून बाहेर काढण्यासाठी चर खोदावेत.
- काढणी केलेल्या पिकांचे संरक्षण:
- काढणी केलेली पिके सुरक्षित आणि कोरड्या ठिकाणी साठवावीत.
- धान्य, फळे आणि भाजीपाला यांचा साठा सुरक्षित ठिकाणी ठेवावा.
नागरिकांसाठी सावधगिरी
- विजेच्या कडकडाटावेळी:
- उंच वृक्ष, खुल्या जागा, उंच इमारती यांच्यापासून दूर राहावे.
- विद्युत उपकरणे वापरणे टाळावे.
- मोबाईल फोनचा वापर टाळावा.
- खिडक्या, दरवाजे बंद ठेवावेत.
- वादळी पावसादरम्यान:
- अत्यावश्यक कामाशिवाय बाहेर पडणे टाळावे.
- वाहन चालवताना अतिरिक्त काळजी घ्यावी.
- जुन्या इमारती, वृक्ष यांच्या आसपास थांबू नये.
- गारपिटीच्या वेळी:
- सुरक्षित आश्रयस्थानी थांबावे.
- वाहनांना सुरक्षित ठिकाणी पार्क करावे.
- डोक्याचे संरक्षण करावे.
आपत्कालीन मदत आणि माहिती
हवामानाशी संबंधित कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीत संपर्क करण्यासाठी राज्यभरात विविध हेल्पलाइन नंबर उपलब्ध करून देण्यात आले आहेत:
- राज्य आपत्ती व्यवस्थापन प्राधिकरण: 1070
- जिल्हा आपत्ती व्यवस्थापन: 1077
- पोलीस कंट्रोल रूम: 100
- अग्निशमन विभाग: 101
- रुग्णवाहिका: 108
याशिवाय, हवामान विभागाच्या मोबाईल अॅप आणि वेबसाइटवरून नियमित हवामान अपडेट मिळवण्याचा सल्ला देण्यात येत आहे.
मान्सून २०२५ बद्दलचे अंदाज
हवामान तज्ज्ञांनी यंदाच्या मान्सूनबद्दल काही महत्त्वाचे अंदाज वर्तवले आहेत. अंदमान समुद्रात आधीच मान्सूनच्या हालचाली सुरू झाल्याचे चिन्हे दिसत आहेत. शास्त्रज्ञांच्या अंदाजानुसार, यंदाचा मान्सून नेहमीपेक्षा साधारण ५ दिवस आधी म्हणजे मे शेवटच्या आठवड्यात केरळच्या किनाऱ्यावर दाखल होऊ शकतो.
याचा अर्थ असा की, महाराष्ट्रात पावसाळा जूनच्या पहिल्या आठवड्यात सुरू होण्याची शक्यता आहे. मात्र, सध्याच्या अस्थिर हवामानामुळे मान्सूनच्या आगमनावरही परिणाम होऊ शकतो. त्यामुळे शेतकऱ्यांनी पेरणीसंदर्भात हवामान विभागाच्या सूचनांचे पालन करावे असे आवाहन केले जात आहे.
महाराष्ट्रातील सध्याचे हवामान अत्यंत अस्थिर आणि अनिश्चित स्वरूपाचे आहे. एकाच दिवसात कडक उन्हाळा आणि वादळी पाऊस अशी विरोधाभासी परिस्थिती अनुभवास येत आहे. अशा परिस्थितीत सतर्क राहणे, हवामान विभागाचे अंदाज नियमित तपासणे आणि योग्य ती काळजी घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
विशेषतः शेतकऱ्यांनी आपल्या पिकांचे संरक्षण करण्यासाठी आणि नागरिकांनी आपले आरोग्य जपण्यासाठी वेळीच उपाययोजना कराव्यात. पुढील काही दिवस राज्यासाठी हवामानाच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचे ठरणार आहेत. राज्य सरकार, जिल्हा प्रशासन आणि आपत्ती व्यवस्थापन यंत्रणा कोणत्याही आपत्कालीन परिस्थितीला तोंड देण्यासाठी सज्ज असल्याचे सांगण्यात येत आहे.
