Ayushman Card scheme आजच्या वाढत्या महागाईच्या युगात आरोग्य सेवांची किंमत सामान्य नागरिकांच्या आवाक्याबाहेर जात आहे. अनेक कुटुंबांना आकस्मिक वैद्यकीय खर्च पेलणे अवघड होत आहे. या परिस्थितीत आरोग्य विमा असणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. मात्र, भारतातील बहुसंख्य नागरिकांना खासगी आरोग्य विमा परवडत नाही. अशा परिस्थितीत, देशातील गरीब आणि वंचित घटकांसाठी २०१८ मध्ये मोदी सरकारने ‘आयुष्मान भारत योजना’ सुरू केली, जिला ‘प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना’ (PM-JAY) असेही म्हणतात.
जगातील सर्वात मोठी आरोग्य विमा योजना
आयुष्मान भारत योजना ही जगातील सर्वात मोठ्या सरकारी आरोग्य विमा योजनांपैकी एक आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल आणि वंचित घटकांना दर्जेदार आरोग्य सेवा उपलब्ध करून देणे हा आहे. या योजनेअंतर्गत पात्र लाभार्थ्यांना प्रति कुटुंब प्रतिवर्षी ५ लाख रुपयांपर्यंतचे मोफत उपचार मिळू शकतात.
आयुष्मान कार्ड म्हणजे काय?
आयुष्मान भारत योजनेचा लाभ घेण्यासाठी लाभार्थ्यांना ‘आयुष्मान कार्ड’ दिले जाते. हे कार्ड त्यांच्या कुटुंबासाठी “आरोग्य पासपोर्ट” म्हणून काम करते. या कार्डासह लाभार्थी देशभरातील १०,००० हून अधिक सहभागी सरकारी आणि खासगी रुग्णालयांमध्ये मोफत उपचार घेऊ शकतात. आयुष्मान कार्डमुळे रुग्णालयात दाखल होण्यापूर्वीच्या, दरम्यानच्या आणि नंतरच्या खर्चांचा समावेश होतो.
कोण घेऊ शकतो आयुष्मान कार्डचा लाभ?
आयुष्मान भारत योजना ही विशेषतः देशातील गरीब आणि वंचित घटकांसाठी आहे. सामाजिक-आर्थिक आणि जात जनगणना (SECC-2011) नुसार पात्र कुटुंबांना या योजनेचा लाभ मिळू शकतो. पात्रतेचे निकष ग्रामीण आणि शहरी भागांसाठी वेगवेगळे आहेत:
ग्रामीण भागात:
- कच्च्या घरात राहणारे कुटुंब
- ज्या कुटुंबात १६-५९ वयोगटातील कोणीही प्रौढ पुरुष नाही अशी कुटुंबे
- अनुसूचित जाती/जमाती कुटुंबे
- भूमिहीन कामगार कुटुंबे
- मानवी श्रमावर अवलंबून असलेली कुटुंबे
शहरी भागात:
- कचरा वेचणारे कुटुंब
- घरकाम करणारे कामगार
- स्ट्रीट वेंडर्स/फेरीवाले
- बांधकाम कामगार
- मोलमजुरी करणारे
- इतर असंघटित क्षेत्रातील कामगार
कोण लाभ घेऊ शकत नाही?
संघटित क्षेत्रात काम करणारे, आयकर भरणारे, ESIC (कर्मचारी राज्य विमा निगम) लाभ घेणारे किंवा ज्यांचे वेतनातून PF (भविष्य निर्वाह निधी) कापले जाते अशा लोकांना आयुष्मान कार्डचा लाभ मिळत नाही. कारण त्यांच्याकडे आधीच योग्य आरोग्य विमा संरक्षण असते अथवा ते स्वतः खासगी आरोग्य विमा घेऊ शकतात.
आयुष्मान वय वंदन कार्ड – वरिष्ठ नागरिकांसाठी विशेष पुढाकार
सप्टेंबर २०२४ मध्ये आयुष्मान भारत योजनेत एक महत्त्वपूर्ण बदल करण्यात आला. या बदलानुसार, आता देशातील सर्व ७० वर्षांवरील वरिष्ठ नागरिकांना, त्यांचे उत्पन्न किंवा आर्थिक स्थिती काहीही असो, आयुष्मान योजनेत समाविष्ट करण्यात आले आहे. या नागरिकांना ‘आयुष्मान वय वंदन कार्ड’ देण्यात आले आहे. हा निर्णय वरिष्ठ नागरिकांना आरोग्य सेवा सुलभ करण्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचा पाऊल आहे.
आयुष्मान कार्डचे फायदे
आयुष्मान कार्ड असलेल्या कुटुंबांना अनेक महत्त्वपूर्ण फायदे मिळतात:
- मोफत उपचार: योजनेअंतर्गत १,३९० प्रकारच्या आजारांवर मोफत उपचार उपलब्ध आहेत.
- रोख विरहित उपचार: रुग्णाला कोणतीही रक्कम अदा करावी लागत नाही. सर्व खर्च थेट सरकारकडून रुग्णालयांना दिला जातो.
- सर्वत्र मान्यता: देशभरातील सहभागी रुग्णालयांमध्ये हे कार्ड वैध आहे.
- कुटुंब-केंद्रित: या योजनेत कुटुंबातील सर्व सदस्यांचा समावेश होतो, त्यामुळे वयाचे बंधन नाही.
- पूर्व-अस्तित्वात असलेल्या आजारांचे कव्हरेज: या योजनेत पूर्वीपासून असलेल्या आजारांवरही उपचार मिळतात.
- शल्यक्रिया आणि महागडे उपचार: अनेक महागड्या शल्यक्रिया, जसे हृदय शस्त्रक्रिया, कॅन्सर उपचार, यांचाही समावेश आहे.
आपलं नाव यादीत आहे का?
जर तुम्हाला आयुष्मान कार्ड मिळवायचे असेल, तर प्रथम तुम्ही पात्र आहात की नाही हे तपासणे महत्त्वाचे आहे. यासाठी तुम्ही पुढील पद्धतीचा अवलंब करू शकता:
- आयुष्मान भारत योजनेच्या अधिकृत वेबसाइटला भेट द्या: https://pmjay.gov.in/
- मुख्यपृष्ठावरील ‘Am I Eligible’ या पर्यायावर क्लिक करा.
- त्यानंतर तुम्हाला राज्य, जिल्हा, तालुका, गाव आणि कुटुंब प्रमुखाचे नाव अशी माहिती भरावी लागेल.
- सबमिट केल्यानंतर सिस्टम तुमची पात्रता तपासेल आणि तुम्ही योजनेसाठी पात्र आहात की नाही हे दर्शवेल.
तुम्ही कॉल सेंटर क्रमांक १४५५५ वर देखील संपर्क साधून तुमची पात्रता तपासू शकता.
आयुष्मान कार्ड कसे मिळवावे?
जर तुमचे नाव योजनेच्या यादीत असेल, तर तुम्ही पुढील पद्धतीने आयुष्मान कार्ड मिळवू शकता:
- आयुष्मान मित्र: तुमच्या नजीकच्या आयुष्मान मित्र किंवा सामाजिक आरोग्य केंद्रांना भेट द्या.
- आवश्यक कागदपत्रे: आधार कार्ड, राशन कार्ड, मतदार ओळखपत्र यांसारखी ओळख आणि पत्त्याची पुरावे घेऊन जा.
- नोंदणी: आयुष्मान मित्र तुमची माहिती सिस्टममध्ये भरेल आणि तुमचे बायोमेट्रिक्स घेईल.
- ई-कार्ड: नोंदणी पूर्ण झाल्यावर तुम्हाला तात्काळ ई-कार्ड मिळेल.
- फिजिकल कार्ड: नंतर तुमच्या पत्त्यावर फिजिकल आयुष्मान कार्ड पाठवले जाईल.
आयुष्मान भारत योजना हा भारत सरकारचा महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प आहे, ज्याचा उद्देश देशातील गरीब आणि वंचित घटकांना दर्जेदार आरोग्य सेवा उपलब्ध करून देणे हा आहे. या योजनेमुळे लाखो भारतीय कुटुंबांना आर्थिक आरोग्य संरक्षण मिळाले आहे. सप्टेंबर २०२४ मधील ७० वर्षांवरील सर्व वरिष्ठ नागरिकांना समाविष्ट करण्याच्या निर्णयामुळे या योजनेची व्याप्ती आणखी वाढली आहे.
आरोग्य हा मानवी जीवनातील सर्वात महत्त्वाचा घटक आहे. आयुष्मान भारत योजनेसारख्या उपक्रमांमुळे ‘आरोग्य हाच खरा धन’ ही संकल्पना प्रत्यक्षात साकार होत आहे. जर तुम्ही या योजनेसाठी पात्र असाल, तर तुम्ही त्याचा लाभ घेण्यास विसरू नका. आपल्या आणि आपल्या कुटुंबाच्या आरोग्याची काळजी घेणे ही सर्वांत मोठी गुंतवणूक आहे.
